2018 YILI SAYIŞTAY DENETİM RAPORLARINDAKİ

İÇ KONTROL SİSTEMİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER

Sayıştay Başkanlığının internet sitesinde yayımlanan Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdarelerinin 2018 Yılı Sayıştay Denetim Raporlarının, İç Kontrol Sisteminin Değerlendirilmesi başlıklı 5’inci maddelerinde; denetimler ve bu kapsamda yapılan İç Kontrol Ortamı Değerlendirme Anketi sonuçları dikkate alınarak, kurumlarda iç kontrol sisteminin kurulmasına yönelik değerlendirmelere yer verilmiştir. Her bir idare adına düzenlenen raporlar ve Genel Değerlendirme Raporu, iç kontrol sistemini kurması gereken idareler için büyük önem taşımaktadır.

Bütçe türleri açısından kamu idarelerinin iç kontrol sistemlerinin değerlendirilmesi sonucunda, aşağıdaki tabloda görüleceği üzere sosyal güvenlik kurumları en yüksek ortalama puana sahip olup genel ve özel bütçe kapsamındaki kamu idareleri bunu takip etmektedir.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na ve bu Kanun’un iç kontrole ilişkin hükümlerine tabi olmayan düzenleyici ve denetleyici kurumlar ile diğer kamu idarelerinde ortalama puanın düşük olduğu görülmektedir. 

2006 yılından bu yana hayatımızda var olan bu sistemin idarelerde nasıl anlam kazandığı, sistemin kurulmasına ne kadar katkı sağlandığı, diğer idarelerin hangi aşamada olduğu gibi hususlar ile dış denetimi gerçekleştiren Sayıştay Başkanlığının kurumlarda tespit ettiği eksikler yanında önerilerinin de yer aldığı bu Raporlarda, özet olarak;

1. Süreç kontrolünü sağlayacak şekilde iş akış şemalarının düzenlenmesi,
2. İç Denetim biriminin kurulması ve iç denetçi sayısının artırılması,
3. İç Kontrol İzleme ve Yönlendirme Kurulunun kurulması, (Bu hususla ilgili iki farklı yaklaşım bulunmaktadır.)
   1. İç Kontrol İzleme ve Yönlendirme Kurulunun üst yönetici onayı ile kurulması ve faaliyet göstermesi,
   2. Hazine ve Maliye Bakanlığınca hazırlanan ve tavsiye niteliğinde olan Kamu İç Kontrol Rehberinde, İç Kontrol İzleme ve Yönlendirme Kurulu’nun oluşturulması hususunun idareler için bağlayıcılığı olmayan ve zaruri görülmemiş bir uygulama olması,
4. İç Kontrol Sisteminin üst yönetici ile personel tarafından sahiplenilmesi ve desteklenmesi,
5. Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum Eylem Planlarının varlığı, dönemleri ve uygulamadaki durumu, (Birçok idarenin son iki yıl içerisinde bu eylem planlarını oluşturmak ve hayata geçirmek konusunda faaliyetlerinin bulunmadığı görülmektedir.)
6. Tüm çalışanlara Kamu Görevlileri Etik Sözleşmesinin imzalattırılması,
7. Görev, yetki ve sorumlulukların açık bir şekilde belirlenmesi,
8. Hassas görevlere ilişkin uyulacak usul ve esasların yazılı metne bağlanması ve personele duyurulması,
9. Taşra birimlerine ait hassas görev envanterinin hazırlanması,
10. Faaliyetlere ilişkin risklerle stratejik planda ön görülen amaç ve hedeflere ilişkin risk çalışmalarının yapılması,
11. İç Kontrol Sistemi Soru Formu kullanılarak her yıl İç Kontrol Sistemi Değerlendirme Raporunun düzenlenmesi,
12. Döner Sermayelerin de iç kontrol sistemine tümüyle dâhil edilmesi,
13. Teşkilat yapısı değişen kamu idarelerinin yeni duruma göre eylem planı ve iç kontrol sistemine ilişkin diğer çalışmaların yapılması, (Bakanlıkların 10.07.2018 tarihinde yayımlanan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile yeniden yapılandırıldığı dikkate alındığında, teşkilat yapısı değişen bakanlıkların iç kontrol sistemine ilişkin çalışmalarının 2019 yılı raporlarında değerlendirilmesinin daha uygun olacağı düşünülmektedir.)  
14. Yönetimin ihtiyaç duyduğu gerekli bilgileri ve raporları üretebilecek ve veriler üzerinden analiz yapma imkânı sunacak bir yönetim bilgi sisteminin oluşturulması,
15. Üst yöneticiye yönelik düzenli bir faaliyet raporlaması ve bunlara dayalı olarak üretilen risk değerlendirme raporlaması bulunmaması,
16. İç Kontrol Güvence Beyanlarında, Sayıştay denetim raporları tamamlanmadan bu raporlara dayanılarak güvence verildiğinin beyan edilmesi,
17. Bütüncül bir bilgi yönetim politikası olmadığı, sistemlerin genellikle farklı birimlerin farklı amaçları için birbirinden bağımsız olarak tasarlanarak işletildiği, bilişim sistemlerinin mevcut yapısının geliştirilmesi ve bütünlüğünün sağlanması gerektiği, yazılım geliştirme ve yenilemeye ilişkin orta ve uzun vadeli bir planlamanın olmamasının iç kontrol sisteminin omurgasını oluşturan bilgi sistemlerinin, stratejik planın uygulanmasını ve plan uygulamasına ilişkin risk yönetim kontrollerini içermemesi,
18. Gerek bütçe uygulaması gerekse mali iş ve işlemlerin yürütülmesine ilişkin olarak saha birimlerinde yapılan incelemelerde özellikle 5018 sayılı Kanun’un İç Kontrol Sistemi bölümünde yer verilen yeterli bilgi ve tecrübeye sahip personelin bulunmadığı ve görevlendirilmediği, mali iş ve işlemlerin ağırlıkla 4/d statülü personel veya yeni atanmış memur personel tarafından yürütülmesi,
19. Kamu idaresinde gerek merkezde gerekse illerde yöneticilerin sık değişmesi ve yönetim kademelerinde vekil görevlendirme oranının yüksekliği nedenleriyle iç kontrolün bütünlüğünün iyice bozulduğu, aynı konuda birbirinden farklı uygulamalar ve sürüncemede kalan sorunlar ortaya çıktığı, yeni atanan yöneticilerin uygulamaları önemli ölçüde değiştirecek nitelikte müdahalelerde bulunabildiği, böylelikle iç kontrolün zayıfladığı ve kurumsal risklerin arttığı,
20. Kamu yönetiminin genelinde görülen şekilde strateji geliştirme birimlerinin bütçe uygulaması ve ödenek dağıtımına odaklandığı diğer alanlarda etkili olamadığı,
21. Taşra birimlerinde SGB’lerle koordineli çalışan planlama, bütçeleme ve faaliyet raporlaması birimlerinin bulunmadığı, bu nedenle tüm idare sathında iç kontrol sisteminde bütünlük, uygulama birliği ve hesap verme sorumluluğunun tam olarak gerçekleşmesinin zorlaştığı,
22. Yönetsel raporlama parametrelerinin, kamuoyu ile paylaşılmayacak ancak performans hedef ve gerçekleşmeleri ile ilişkili hususları kapsayacak şekilde standart hale getirilmesi,
23. Stratejik plan, performans programı, mali durum ve beklentiler raporu, faaliyet raporu, bütçe ve ön mali kontrol ve iç denetime ilişkin hususların ve bu disiplerin birbirleri ile olan etkileşimlerinin iç kontrol sisteminin başarılı olmasında önemli olduğu,
24. İç Kontrol Sistemi Değerlendirme Raporunun hazırlanması, idarenin güçlü ve zayıf yönleri ve alınması gerekli tedbirlerin yönetimin ve ilgililerin bilgisine sunulması,
25. Performans hedeflerine ve faaliyetlere ilişkin bütçe gerçekleşmelerini takip edecek bir sistem kurulması, yılı faaliyet raporunda hangi faaliyet için ne kadar harcama yapıldığının raporlanması, bu durumun, performans esaslı bütçeleme sisteminin temelini oluşturan plan-program-bütçe bağının etkin bir şekilde kurulamamasına yol açacağı,

tespitlerine yer verildiği görülmektedir.

Sonuç olarak;

• İç Kontrol Sisteminin stratejik planlama ve performans yönetiminin başarısını sağlayacak şekilde düzenlenmesi gerektiği,

• İç kontrol sisteminin kurulması, uygulanması, izlenmesi ve geliştirilmesi çerçevesinde, mevzuatın gerektirdiği hususların yerine getirildiği,
• İç kontrol sistemine ilişkin yürütülen faaliyetler ve ulaşılan sonuçlar değerlendirildiğinde, kurumun iç kontrol sistemi gelişiminin yüksek seviyede olduğu, iç kontrol mekanizmaları uygulamasının yerleştiği ancak uygulamada geliştirilmesi gereken alanlar olduğu,
• Kamu İç Kontrol Standartlarının tümünü karşılayan bir iç kontrol sistemi oluşturulmasına yönelik çalışmaların henüz tamamlanmamış olduğu,
• İç kontrol sisteminin güçlendirilmesine yönelik kapsamlı çalışmaların sürdürülmesine ihtiyaç bulunduğu,

gibi ifadelerle kamuda iç kontrolün ne aşamada olduğunun özetlendiği görülmektedir.

Müjgân ÖZBEK
Tarım ve Orman Bakanlığı
İç Kontrol Daire Başkanı

SYADER

Stratejik Yönetim ve Araştırmalar Derneği