Bütçe en genel tanımıyla, belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belgeyi ifade edmektedir.

Kamu yönetiminde bütçe dendiğinde; kamu idarelerine verilen görev ve hizmetleri yerine getirmeleri amacıyla 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile getirilen ilkeler doğrultusunda, izleyen iki yılın bütçe tahminleriyle birlikte, gelir gider denkliğini esas alınarak hazırlanan belgeyi ifade eder.

Planlı dönem ile başlayan kamu idareleri bütçelerinin üst politika belgeleri ile uyumlu olması anlayışı, 5018 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile Stratejik Plan-Performans Programı-Bütçe ilişkisinin kurulması gerekliliğini de gündeme getirmiş ve bütçe konusunda kapsamlı çalışmalar yapılmıştır.

Bu çalışmalardan en etkilisi kamu idarelerinin bütçelerini uluslararası standartlara uygun hale getiren Analitik Bütçe Sistemine geçilmesidir. Analitik Bütçe Sistemi ile hangi kamu idaresinin, hangi üst yöneticiye bağlı, hangi harcama biriminin, hangi fonksiyonları yerine getirerek, hangi bütçe kaynağından, ne alımı yapılacağına kadar detaylı bilgiler elde edilmiştir. Ancak bu sistem, bütçenin sadece alınan malzemeler, ödenen maaş ve ücretler gibi bütçe harcamalarını ve bu harcamaları yapan harcama birimlerini esas alan gelir – gider belgesi olma durumundan uzaklaştıramamış ve yeni dönemde de klasik bütçe anlayışının izleri devam etmiştir.

Bütçe sistemi amaçlanan seviyeye ulaşamayınca; bütçenin nereye harcandığından ziyade hangi amaç için harcandığını göstermesi, Stratejik Plan-Performans Programı-Bütçe ilişkisinin program bütçe yaklaşımıyla birlikte ele alınması gerektiği dile getirilmeye başlanmıştır.

Bu kapsamda; Mülga Maliye Bakanlığının çalışmalarıyla başlayan süreç aşağıda belirtildiği gibi devam etmektedir.

• Ülkemiz koşullarına uygun bir program bütçe modeli geliştirilmesine yönelik çalışmalar Mülga Maliye Bakanlığı tarafından, 2012 yılında başlatılmış olup, süreç içerisinde diğer kamu idareleri ile de paylaşılmıştır.

• 2014 yılında Program Yapısı ve Program Gerekçesi Rehberi Taslağı Mülga Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanmıştır.

• 09 Ağustos 2017 tarihinde Mülga Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü’nün web sayfasında “2008 yılından bu yana uygulanan performans esaslı bütçeleme sisteminin etkinleştirilmesi amacıyla program bütçe anlayışının ve araçlarının bütçe sistemimize dahil edilmesine yönelik olarak Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğünce bir süredir çalışmalar yürütülmektedir.” denilerek 2014 yılında ilk sürümü yayımlanan Program Yapısı ve Program Gerekçesi Rehberi Taslağı, kamu hizmet programlarının ve bu programlara ilişkin performans bilgisinin tasarımında idarelere kılavuzluk etmek üzere güncellenmiş ve 24 Temmuz 2017 tarihinde www.bumko.gov.tr adresinde merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin görüşlerine açıldığı ifade edilerek, çalışmalara hız verildiği gösterilmiştir.

• 20 Eylül 2018 tarihli 30541 sayılı 2. Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan Orta Vadeli Program (2019-2012) ile Dengeleme-Disiplin-Değişimi esas alan Yeni Ekonomik Program (YEP)’te Kamu Maliyesi konulu Politika ve Tedbirlerde “Kamu Kaynaklarının kullanımının etkinliğini takip etmeyi kolaylaştıracak, şeffaflığı ve hesap verilebilirliği artıracak program bazlı performans esaslı bütçeleme hayata geçirilecektir.” hükmü yer almaktadır.

• Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri için finansmanın nasıl artırılabileceğinin tartışıldığı 27-28 Mayıs 2019 tarihinde düzenlenen “İstanbul Kalkınma Diyalogları 2019 Programı”nda Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanı Naci Ağbal’ın “Program bütçe sistemi Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin daha rahat izlenebilmesi için fırsat sağlayacak. Bu sistem, parayı nerede harcadığınızı değil, hangi amaçla harcadığınızı ortaya koyacak. Bu yeni bütçe programı bize bir fırsat tanıyacak ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin program bütçe üzerinden izlenebilmesi sağlanacaktır” dediği ifade edilmiştir.

• 18.07.2019 tarihli 30840 sayılı Mükerrer Resmi Gazete’de onaylanarak yürürlüğe giren 2019-2023 yıllarını kapsayan “On Birinci Kalkınma Planı”nın 181. maddesinde yer alan “Ekonominin, enflasyon oluşturmayan, kaliteli büyüme patikasına girmesini destekleyecek şekilde kamu mali disiplini korunacak ve harcama politikası plan hedeflerine azami düzeyde tesir edecek şekilde uygulanacaktır. Bu kapsamda; program bütçe sistemine geçilecek, harcama gözden geçirmeleri yapılacaktır.” hükmü ile Program Bütçe Sistemine geçişin yapılacağı ifade edilmiştir.

• 2020-2022 Taslak Bütçe Hazırlama Rehberinde yer alan ek formlara ilişkin bilgilerin, program bütçeye geçiş çalışmaları kapsamında hazırlanan https://programbutce.sbb.gov.tr adresinden tamamlanması gerektiği belirtilerek Program bütçe için sistemsel çalışmaların yapıldığı gösterilmiştir.

• Ve en son gelişme olarak, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın web sayfasından 2020 yılı idare performans programlarının, Program Bütçe esaslarına uygun şekilde hazırlanacağı; 2021 yılı merkezi yönetim bütçesi ise bütün unsurlarıyla Program Bütçeye uygun olarak hazırlanacağı ve uygulanacağı duyurulmuştur.

Bütün bu çalışmalar gösteriyor ki; Bütçe sistemindeki eksiklikler hızla tamamlanarak, kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılmasını, hesap verebilirliği ve malî saydamlığı sağlamak ve stratejik amaç, hedef ve faaliyetlerin bütçelendirilmesi konusunda istenilen seviyeye ulaşabilmek için Program Bütçeye en kısa sürede geçilmesi planlanmıştır. 

Türkan ALGIN

Sağlık Bakanlığı Mali Hizmetler Uzmanı

Yönetim Kurulu Üyesi